Monokültür, binlerce yıl önce geliştirilen bir tarım biçimidir. Arazi tükenince insanlar yoluna devam etti. Bugün bu artık mümkün değil, bu yüzden başka çözümlere ihtiyaç var. Ama dünya bağımlı hale geldi.
Monokültür ne anlama geliyor ve ne gibi sonuçları var?
Monokültür, tarım, ormancılık ve bahçecilik alanlarında uygulanan tek bir bitki türünün bir alanda birkaç yıl boyunca yetiştirilmesini ifade eder. Bu, basitleştirilmiş bakım ve yüksek verime olanak sağlasa da, monokültürler zararlılara, hastalıklara ve toprağın besin maddesi tükenmesine karşı daha hassastır.
Monokültür ne anlama geliyor?
Monokültür, Yunanca "tek başına" anlamına gelen monos ve "yetiştirme" veya "bakım" anlamına gelenculture terimlerinden türetilmiştir. Bir ürün türünün bir alanda birkaç yıl boyunca yetiştirildiği ekimi ifade eder. Saf kültür olarak da bilinen bu yetiştirme şekli, bahçeciliğin yanı sıra tarım ve ormancılıkta da kullanılmaktadır. Bu yöntemin avantajları basitleştirilmiş bakım ve yüksek verimdir.
Was bedeutet Monokultur?
Mahsul rotasyonu, karma kültür veya monokültür?
Monokültürün tersi karma kültürdür. Bu ekim şekli aynı zamanda karışık ürün rotasyonu olarak da bilinir, çünkü tanımına göre bir alanda farklı ürünler aynı anda ve birbiri ardına yetiştirilir. Bakım çabası ve hasat lojistiği monokültürlere göre önemli ölçüde daha yüksek olmasına rağmen, karma ekimin saf ekimin dezavantajlarını telafi etmesi amaçlanmaktadır.
Karışık kültürün avantajları:
- Synergy: Bitkiler birbirlerini zararlılardan korur veya besin sağlar
- Gölgelendirme: yüksekte büyüyen bitkiler, yaprak kütlesi yoluyla alt bölgede nemli bir mikro iklim sağlar
- Koruma: Toprak sürekli olarak rüzgar ve yağmur erozyonuna karşı korunur
- Korunma: mahsulün tamamen bozulmasından kaçınılır
Mahsul rotasyonu, bir alanın dönüşümlü mahsullerle ekildiği monokültürün diğer bir tersidir. Mümkün olan en yüksek çok yönlülüğün sağlanmasına dikkat edilir. Birbirleriyle uyumlu olmayan ürün türleri zaman ve mekan açısından ayrı ayrı yetiştirilmektedir. Mahsul rotasyonu bir tarla ekonomisi olarak görülebilirken, monokültür tek tarla ekonomisidir. Ürün rotasyonuna yönelik tipik bitkiler kolza tohumu, pancar ve patatestir. Bu ürünlerle birlikte saf kültürdeki haşere baskısı çok yüksek ve hasat artık güvence altına alınamıyor.
Monokültürün dezavantajları var mı?
Monokültürler tamamen doğal değildir ve hastalıklara ve zararlılara karşı çok hassastır
Saf ekonominin hâlâ uygulanıyor olması onun avantajlarında yatmaktadır. Bu form, farklı özel makinelerden oluşan bir filo gerektirmez, ancak her zaman aynı makineler kullanılabilir. Bu rutin aynı zamanda pazarlama yapılarına da uzanır. Yetiştirilen bir ürün alanında özel bilgi, mümkün olan en yüksek hasat verimini elde etmek için yeterlidir.
Saf kültürün olumsuz tarafı:
- ışık ve suyun optimal kullanımı yok
- Sinerji etkileri devreye girmiyor
- zararlılara ve hastalıklara karşı artan duyarlılık
- Toprakta tek taraflı besin eksikliği yaşanıyor
- daha fazla gübre ve böcek ilacı gerekli
Ormanda monokültür
Doğa karma kültürler için çabalıyor. Hiçbir doğal orman tek bir bitki türüne ev sahipliği yapmaz; daha ziyade koordineli organizmalardan oluşan bir mozaiktir. Çok sayıda hayvan türü bu ekosistemde yaşam alanı buluyor. Karışık ormanlar, karbondioksiti daha uzun süre depoladıkları için iklim değişikliğini hafifletici bir etkiye sahiptir. Bu çeşitlilik içeren alan yalnızca ekolojik açıdan anlamlı değil.
Bununla birlikte, birçok orman monokültürle karakterize edilir. Ladin ve diğer hızlı büyüyen iğne yapraklı ağaçlar günümüzde hala saf haliyle yetiştirilmektedir. Kağıt endüstrilerine ve ahşap işleme tesislerine odun hammaddesinin optimum şekilde tedarik edilmesini sağlarlar.
Geçmişten gelen sorunlar:
- 2007 ve 2018'deki rüzgar kırılmalarından kaynaklanan büyük hasar
- kabuk böceğinin 2016'dan 2019'a aşırı yayılması
- iğneler nedeniyle toprağın asitlenmesi artıyor, bu nedenle kireçleme yapılması gerekiyor
Arka Plan
Monokültürler istenilen karı getirmiyor
Freiburg Üniversitesi ve Alman Bütünleyici Biyoçeşitlilik Araştırma Merkezi tarafından yapılan araştırmalar, karma kültürlerin saf kültürlerden daha üretken olduğunu göstermiştir. Beş farklı türden oluşan karma meşçereler, monokültürlere göre yaklaşık yüzde 50 daha fazla odun üretiyor. Bu yön, geliştirilmiş sinerji etkilerine dayanmaktadır. Farklı yüksekliklerde büyüyen ağaçlara en iyi şekilde ışık sağlanır. Farklı kök sistemleri mevcut besinlerin daha iyi kullanılmasını sağlar. Karışık mahsullerin zararlılara karşı daha dayanıklı olduğu ve kurak yıllarla daha iyi başa çıktığı kanıtlanmıştır.
Örnek Almanya
Ormancılıkta da uzun süredir monokültürler tercih ediliyor
Ladin ormanlarının mevcut konumlarında doğal olarak ladin oluşmaz. Sadece 500 metre rakımlarda doğal olarak yetişen, tür bakımından zengin, parçalı ormanlar oluşturan bir ağaç türüdür. Bunun yerine ladin ormanlarının yerleri, yüksek oranda kayın ağacı içeren karma ormanlarla karakterize edilecek.
Çok sayıda sorun ve artan toprak bozulması nedeniyle, modern ormancılık, saf mahsulleri sahaya uyumlu karma mahsullere dönüştürme yönünde giderek daha fazla ilerlemektedir. Son birkaç on yılda yaprak döken ağaçların sayısı yüzde 7 artarken, kozalaklı ağaçların oranı yüzde 4 azaldı. Günümüzde yaprak döken ağaçlar ahşap zeminin yaklaşık yüzde 43'ünü oluşturuyor.
Yağmur Ormanı
Palmiye yağına olan yüksek talebi karşılamak için Malezya ve Borneo'nun tropikal yağmur ormanlarında sıkı bir monokültür uygulanıyor. Bu alanlarda yağ palmiyeleri yan yana sıralar halinde durur. Çok sayıda hayvan ve bitki türü yaşam alanlarını kaybediyor. Ancak bu ekosistemler için olumsuz sonuçlar, ekim hazırlıkları sırasında zaten belirgin hale geliyor.
Değerli yağmur ormanı alanları giderek daha fazla yangınla temizleniyor. Bu önlem büyük miktarda sera gazı salımına neden oluyor ve toprağın yapay gübreler ve böcek ilaçları ile hazırlanması gerekiyor. Tropik bölgelerdeki aşırı yağışlar, kimyasal maddelerin topraktan yıkanarak su yollarına karışmasını sağlar. Bu aynı zamanda çevredeki ekosistemleri de kirletiyor.
Alternatif bitkisel yağların kullanılması yağmur ormanlarının yok edilmesi sorununu daha da kötüleştiriyor. Artık yağmur ormanlarının yeni tarlalara dönüştürülmemesi daha önemli.
Tarımda monokültür
Asya'da ufka kadar uzanan soya tarlaları var
Modern çiftlikler birkaç ürünün yetiştirilmesinde uzmanlaşmıştır. Bu çiftçilik biçimi birçok çiftçi için daha çekici görünmektedir çünkü çiftçiler kooperatiflerde birleşerek ortak pazarlama stratejileri yoluyla verimliliği artırmaktadır. Ekilebilir arazilerin sınırlı olması ve belirli ürünlere yönelik yüksek talep, monokültürleri destekliyor.
| Tipik yetiştirme alanları | Yöntem | Etki | Sorunlar | |
|---|---|---|---|---|
| Soya | Asya, Güney Amerika | büyük ölçekli orman temizliği | Tür çeşitliliği azalıyor | artan talep genetiği değiştirilmiş bitkilerin kullanımını teşvik ediyor |
| Muz | Güney Amerika, Hindistan | Tropikal yağmur ormanlarının kesilmesi ve yakılması | Habitat tahribatı, köylerin taşınması | Mantar hastalığı dünya çapında stokları yok ediyor |
| Mısır | Almanya | Ekilebilir arazilerde ve çayırlarda ekim | Peyzajın analaştırılması | kelebek ölümleri artıyor |
| Pamuk | ABD, Hindistan, Çin | Tarım arazilerinde ekim, ormanların temizlenmesi yoluyla ek alanlar | artan talep üretimin yoğunlaşmasına neden oluyor | aşırı su kaybı |
Saf tarım kültürünün sonuçları
Bir bölgede aynı bitki türü tekrar tekrar yetiştirilirse zararlılar ve patojenler daha iyi yaşam koşulları bulur. Bitkiler giderek kök enfeksiyonlarına daha yatkın hale geliyor. Artık topraktaki besin maddelerini optimum şekilde ememezler, dolayısıyla büyümeleri olumsuz etkilenir. Bu, birçoğunun kontrol edilmesi zor olan yabani otların ortaya çıkmasını teşvik eder. Çiftçilerin bu olaylara yanıt vermesi gerekiyor. Zararlıları kontrol altına almak ve yabani otları öldürmek için pestisit kullanıyorlar. Mahsullerin daha iyi büyümesini sağlamak için ek gübreler uygulanır.
Tarihe bir bakış
Pirinç yetiştirmek için çok suya ihtiyacın var
Tarihsel bir perspektiften bakıldığında, Asya'da ıslak pirinç ekimi, tarımsal monokültürün en yaygın biçimidir. Biyolojik açıdan bakıldığında pirinç aslında bir su bitkisi değildir. Ancak M. Ö. 3000 civarında. MÖ 400 civarında insanlar bu tarım yönteminin zararlıları ve yabani otları bastırdığını fark etti. Yüzyıllar boyunca yapılan üreme sayesinde pirinç suya dayanıklı bir bitkiye dönüştü. Kökler, bitkilerin daha yüksek su seviyeleriyle baş edebilmesi için özel bir havalandırma sistemi oluşturur.
Sorunlar
Bir kilogram pirinç üretmek için 3.000 ila 5.000 litre su gerekiyor. Yer altı suyu tablası üzerindeki büyük etki nedeniyle Pekin çevresindeki bölgelerde ıslak pirinç ekimi yasaklandı. Durgun sularda yosun oluşumu artar. Bu nedenle tarlalardaki suyun sürekli hareket etmesi gerekiyor.
Çok yüksek akış hızları toprak erozyonuna neden olur. Tarlaların sürekli su basması toprakta oksijensiz bir ortam yaratıyor. Burada metabolik süreçlerin bir parçası olarak metan üreten organizmalar yaşıyor. Küresel metan üretiminin yaklaşık yüzde 25'i ıslak pirinç ekiminden geliyor.
Kendi bahçenizde monokültür
Saf kültür, ev bahçesinde yaygın bir uygulamadır. Genellikle bir yatağa yalnızca bir tür bitki ekilir. En kötü durumda patatesler yıllarca aynı yerde yetişir. Bu, bahçe sahiplerinin daha az bakım çabası beklediği anlamına gelir çünkü yatak yılın bir noktasında hasat edilir. Bu tesis hakkında özel bilgi edinmek yeterlidir ve birkaç cihaz, çalışırken mümkün olan en yüksek verimliliği sağlar. Ancak doğal bir bahçenin temel prensibi karma kültürdür.
Karışık kültür sayesinde daha fazla kalite:
- çeşitli bitki türleri doğal dengeyi sağlar
- Zararlılar ve faydalı böcekler birbirlerini kontrol altında tutar
- Çiçeklerin ihtişamı farklı mevsimlere yayılır
Yataktaki yardımcı bitkiler
Patates tarlasında olduğu varsayılan yabani otlara daha yakından bakın. Birçoğunun değerli kullanımları var ve yatağın işleyen bir ekosisteme dönüşmesini sağlıyor. Çiçekli bitkiler, tırtılları zararlı böceklerle beslenen kelebekleri veya böcekleri çeker. Yoğun kokulu bitkiler, uçucu yağlarıyla zararlıları korkutur. Baklagiller topraktaki atmosferik nitrojeni bağladıkları için doğal gübre görevi görür.
İpucu
Nohut, yonca veya ısırgan otuna özellikle dikkat edin. Bu bitkiler yatak habitatını iyileştirir ve aynı zamanda yenilebilir.
Düşünceli kombinasyonlar
Çilek ve frenk soğanı ideal bitki komşularıdır
Çilekler frenk soğanı civarında daha iyi gelişir. Bu bitki, çileklerdeki gri küf oluşumunu önleyen esansiyel yağlar açısından zengindir. Hodan çiçeklerin daha iyi tozlaşmasını sağlar çünkü çiçekler yabani arıları, bombus arılarını ve böcekleri çeker.
Köklü pazı, radicchio, turp veya frenk maydanozuyla mükemmel uyum sağlar. Bu bitkiler su ihtiyaçlarını toprağın üst katmanlarından karşılarlar. Eğer havuçları ekimden sonra ayırmak istemiyorsanız çekirdeklerini çörek otu ve papatya tohumlarıyla karıştırmalısınız. İri tohumlar kök sebzelerin çok sık ekilmemesini sağlar.
İpucu
Karma kültür masası tasarlayın. Bu şekilde tüm yıl boyunca genel bir bakışa sahip olabilir ve etkili ürün rotasyonları geliştirebilirsiniz.
Sıkça sorulan sorular
Tek kültürün ekonomik riskleri nelerdir?
Bir çiftlik monokültürle uğraşıyorsa büyük ölçüde piyasaya ve geçerli fiyatlara bağımlı hale gelir. Bir yandan, ek mahsul yetiştirmekten vazgeçmek yüksek bir getiri sağlayabilir. Öngörülemeyen felaketlerin yaşanması durumunda en kötü senaryoda ekonomik iflas yaşanacaktır. Ulusal düzeyde tarımsal olarak üretilen ürünlerin çeşitliliği ciddi biçimde azalıyor. Birçok ülke bir ürüne olan talebe bağımlıdır. Monokültürlerden elde edilen ürünlerle genel olarak büyük ihracat payları elde ediyorlar:
- Mauritius: Şeker ve rom yüzde 90'ı oluşturur
- Küba: yüzde 83'e kadar şeker kamışından üretiliyor
- Gana: Kakao yüzde 76'yı oluşturuyor
- Kolombiya: Tüm ihracat gelirlerinin yüzde 66'sı kahveden geliyor
Saf kültürün ekolojik sonuçları nelerdir?
Tek taraflı ekim toprağın faunasını ve humus içeriğini olumsuz etkiler. Toprağın besin dengesi bozulur ve yabani otlar, zararlılar ve patojenler en uygun yaşam koşullarını bulur. Hasat başlamadan önce bile zararlılar mahsulün yüzde 50'sine kadarını yok edebilir. Monoton bir bitki popülasyonunda hayvan çeşitliliği azalmakta, dolayısıyla zararlı böceklerin doğal rakipleri kaybolmaktadır. Monokültürler toprak erozyonunun artmasına neden oluyor.
Monokültürler nerede tipiktir?
Orta Avrupa'da şarap ve meyve yetiştirme işletmeleri veya tamamen otlak işletmeleri için monokültür hakimdir. Almanya'da büyük ölçekli arazi toplulaştırmasının yapıldığı bölgelerde saf mahsul hakimdir. Tarım alanlarında saf mısır, kolza tohumu veya tahıl ürünleri yaygındır. Son yıllarda ormancılıktaki eğilim giderek daha fazla karma biçimlere doğru yöneliyor.
Karışık bir kültürün temel hususları nelerdir?
Yakın çevreye tek bir aileden ürün ekmek mantıklı değil. Bitkiler genellikle aynı zararlılardan ve hastalıklardan etkilenir. Karma kültür yetiştirme biçimine giren bu varyantta olumlu yönler gelişemez. Bitkiler ne kadar çeşitli olursa, görev dağılımı da o kadar optimal olur ve ekosistem o kadar iyi gelişir. Sığ köklü ve kazık köklü bitkiler, kök sistemleri farklı toprak ufuklarında aktif olduğundan yataktaki kaynakları en iyi şekilde kullanırlar.
Hangi karma kültürlerin başarılı olduğu kanıtlandı?
Mayalar zaten mısır ve fasulyenin hemen yakınında kabak yetiştiriyordu. Ancak lahana da bu karışımda balkabağına iyi bir alternatif olabilir. Mercimek tahıl yatağında gelişir çünkü burada iyi bir tırmanma desteği bulur. Havucun soğanla çevrili olması zararlıları önlediği için fayda sağlar. Farklı yaprak türleri ve marul turşusu da birbiriyle çok iyi geçiniyor.
